Aanleiding: 

De school waar ik mijn praktijkonderzoek uitvoer is Kindcentrum De Stappen in Wouw. De school telt in totaal 234 leerlingen. De leerlingen zijn redelijk evenredig verdeelt over de verschillende leerjaren. Binnen de visie van de school staat het kind centraal. Ze geven de leerlingen de volgende opdrachten mee: Vertrouw! Wees betrokken! Ontdek! Onderneem! Groei! De Stappen gaat uit van de talenten, vaardigheden en capaciteiten van het kind. De school heeft een organisatievorm ingericht die flexibel is en kinderen uitdaagt om hun talenten, vaardigheden en kennis optimaal, op eigen niveau, te ontwikkelen. De school geeft aan dat de leerlingen werken aan leerlijnen en leerdoelen die aansluiten bij de ontwikkeling van het individuele kind. Hierbij wordt gegarandeerd dat er aan de tussen-, eind- en kerndoelen wordt gewerkt (Scholenopdekaart, z.d.). Kindcentrum De Stappen valt onder KPO Roosendaal. KPO Roosendaal geeft aan dat er op iedere school binnen een veilig pedagogisch klimaat gewerkt wordt aan de talenten van de leerlingen (KPO Roosendaal, z.d.). Zowel de school als organisatie geeft aan dat er gewerkt wordt aan de talenten van de leerlingen. De school zelf vult hierop aan door te garanderen dat er gewerkt wordt aan de tussen-, eind-, en kerndoelen (Scholenopdekaart, z.d.). Ik ben in gesprek gegaan met een van de leden van de werkgroep taal van de basisschool, tevens de stagebegeleider van de school (Dam, 2021). Uit dit gesprek bleek dat de school tekortkwam op het gebied van stelonderwijs en hierbij mogelijkheden ziet zitten in vakintegratie met de nieuwe methode IPC. Er wordt namelijk te weinig tijd besteed aan stellen. Hij ziet het belang van stelonderwijs zeer zeker in, maar heeft niet de handvatten om dit voldoende in te zetten in combinatie met andere vakken. Het is noodzakelijk om meer aan de slag te gaan met stelonderwijs en de kerndoelen die hierop aansluiten, omdat de school garandeert dat hieraan gewerkt wordt (Scholenopdekaart, z.d.). 

Signaleren/orienteren 

Het probleem waar de school mee kampt is dus dat er onvoldoende tijd wordt besteed aan het geven van stelonderwijs. Dit is een schoolbreed probleem waar alle leerkrachten van groep 4 tot en met groep 8 mee kampen. Zo wordt er in de groepen 4, 5 en 6 niets structureels gedaan aan stelonderwijs. Het is dus een probleem dat constant terugkomt, omdat een school minimaal twee keer per maand een instructieles stellen moet geven (Inspectie van het onderwijs, 2012). In groep 7 en 8 gebeurt dit wel, maar dan blijft het bij twee keer in de maand. Het staat bij groep 7 en 8 ingeroosterd, maar helaas wordt het niet altijd uitgevoerd. Dit komt mede door het moment waarop het is ingepland, namelijk vrijdagmiddag voor of na de gymles. De leerkrachten vullen deze tijd liever in met andere activiteiten. Dus het probleem komt terug van groep 4 tot en met groep 8. De leerkrachten van deze groepen hebben allemaal invloed op het probleem. Nu is het zo dat alle betrokkenen verschillend tegen het probleem aankijken. Sommigen beweren dat ze de urgentie van het probleem inzien, maar geen oplossing zien. Anderen vinden het probleem minder urgent en laten het voor wat het is. Dit blijkt uit gesprekken met de verschillende groepsleerkrachten.  

Het is dus een probleem, omdat er op de basisschool vanaf groep 4 iedere maand twee instructielessen stellen gegeven moeten worden (Inspectie van het onderwijs, 2012). Verder beweert De Stappen zelf dat er aan alle tussen-, eind- en kerndoelen wordt gewerkt; wat nu niet zo is (Scholenopdekaart, z.d.). Het stelonderwijs wordt gezien als probleem, omdat de leerkrachten niet toekomen aan het geven van schrijfinstructies, terwijl ze zich bewust zijn dat het bij het basisonderwijs hoort. De leerkrachten geven het probleem geen prioriteit, omdat het niet getoetst wordt en dus geen gevolgen heeft op de resultaten van de leerlingen. Wanneer het probleem is opgelost, wordt er voldaan aan de eisen van de inspectie van het onderwijs en de beloften van de school (Inspectie van het Onderwijs, 2012)(Scholenopdekaart, z.d.).  

Wanneer de leerlingen geen schrijfinstructies krijgen, leren ze niet om tijdens het schrijven met alle complexe cognitieve activiteiten om te gaan. Doordat ze dit niet leren, zal een schrijftaak al snel leiden tot cognitieve overbelasting. Een effectieve instructie kan deze cognitieve belasting verminderen (Hoogeveen, 2018). Daarom is het belangrijk dat de leerlingen met een effectieve instructie ondersteund worden tijdens het schrijven. Dit leert hen om hun aanpak van knowlegde telling te veranderen in knowledge transforming. Knowledge telling houdt in dat een leerling op een idee komt en dit direct opschrijft om vervolgens op een nieuw idee te komen en dat weer direct op te schrijven. Knowledge transforming betekent dat een leerling eerst ideeën verzameld en evalueert en dit vervolgens op het doel en het publiek van de tekst aansluit (Hoogeveen, 2018). Om deze reden is het geven van goede schrijfinstructies zo belangrijk.

Het probleem heeft meerdere aanleidingen. De school heeft geen visie op stelonderwijs vastgesteld, waardoor er geen leidraad is waar de leerkrachten zich aan vast kunnen houden. Een andere oorzaak is de verandering in onderwijssysteem. De school is overgegaan op unitonderwijs, waardoor de roosters aangepast moesten worden. In unitonderwijs wordt er gewerkt in stamgroepen met meerdere jaargroepen. Zodra de leerlingen instructies gaan volgen, verspreiden ze naar hun eigen jaargroep. Hier volgen ze hun instructies, terwijl de andere jaargroep de verwerking maakt, dit draait na dertig minuten om. Om dit unitonderwijs te kunnen geven moeten de roosters van alle groepen 7 en 8 gelijklopen. Om deze reden is het complete rooster van alle groepen aangepast, zodat de instructietijden op elkaar aansluiten. Door het aanpassen van het rooster heeft de schrijfinstructie een plek gekregen op vrijdagmiddag na de gymles. Bij de groepen 4, 5 en 6 is er geen schrijfinstructie ingeroosterd. 

Stelonderwijs moet gegeven worden op basisscholen, omdat een goed ontwikkelde taalvaardigheid nodig is om optimaal te kunnen functioneren in onze samenleving (Taalunie, z.d.). Ook goed kunnen schrijven maakt daar deel van uit. Het is dan ook belangrijk dat in het onderwijs voldoende aandacht is voor de ontwikkeling van de schrijfvaardigheid van alle leerlingen (Taalunie, z.d.). Er is een toenemende vraag naar schrijfvaardigheid. We schrijven in de huidige maatschappij namelijk veel, van korte briefjes voor een huisgenoot tot sollicitatiebrieven en zakelijke e-mails. Hoe beter de tekst geschreven is, hoe serieuzer de schrijver genomen wordt. Leerlingen zijn zich hier ook bewust van. Eersteklassers van het Stedelijk Lyceum in Deurne (België) verwoorden het zo: “We vinden het moeilijk om zinnen juist te schrijven. We maken vaak spellingsfouten en ook de zin zelf is soms fout. We vinden het lastig als we wel weten wat we willen zeggen, maar het niet juist kunnen schrijven. Dan lijkt alles ineens fout.’’ (Taalunie, z.d.).   

Schrijven is een essentiële vaardigheid gedurende de schoolloopbaan van een leerling. Leerkrachten doen namelijk steeds vaker beroep op de schrijfvaardigheid van hun leerlingen, zowel in het basisonderwijs als het voortgezet onderwijs. Ze moeten betogen schrijven, een verslag maken of een leesdossier samenstellen. Een goede schrijfvaardigheid is dus noodzakelijk om succes te kunnen behalen op school, maar ook om te kunnen participeren in de moderne samenleving (Taalunie, z.d.). We moeten onze ID digitaal schriftelijk aanvragen, een vakantiewoning reserveren, enzovoort. De moderne communicatiemiddelen vragen ook meer van onze schrijfvaardigheid (e-mail, sms, chat) (Taalunie, z.d.).   

Er is behoefte aan een verbetering van het stelonderwijs. De meeste leraren zijn zich wel bewust van het belang van schrijven, maar besteden er over het algemeen te weinig aandacht aan. Ondertussen maken onderwijsinspecteurs, lerarenopleiders, onderwijsondersteuners en ook het hoger onderwijs zich zorgen over de schrijfvaardigheid van de leerlingen, over de kwaliteit van de schrijfdidactiek en over het schrijfonderwijs in de brede zin, zowel in het basisonderwijs als voortgezet onderwijs (Taalunie, z.d.). Schrijven is een complex proces, net zoals het onderwijzen ervan. Leren schrijven is een tekst leren afstemmen op het lezerspubliek, leren selecteren, structureren, nadenken en verbeelden. Leerlingen moeten inzicht verwerven in het schrijfproces en schrijfstrategieën bewust leren toepassen. Dit leer je niet door enkel teksten te produceren. De schrijfvaardigheid van de leerlingen versterken kost tijd en vraagt om specifieke kennis en vaardigheden van de leerkracht (Taalunie, z.d.).   

In het onderzoek naar de kwaliteit van schrijfonderwijs in 2010 maakte de Nederlandse inspectie van het Onderwijs melding van verschillende knelpunten in het schrijfonderwijs op basisscholen. Uit onderzoek blijkt namelijk dat basisscholen vanaf groep 4 nog maar 10 procent van de totale onderwijstijd voor taal (8 uur) aan schrijfonderwijs besteden (Taalunie, z.d.). Op de Stappen is dit nog een stuk minder. 

 

 

Bronnen:

Hoogeveen, M. (2018). Het schrijfonderwijs in het primair en voortgezet onderwijs. Geraadpleegd op 2 januari, van
https://www.slo.nl/@4624/schrijfonderwijs/#:~:text=Korte%20beschrijving%20van%20het%20schrijfonderwijs,aanbevelingen%20voor%20een%20curriculum%20schrijven.

Inspectie van het Onderwijs. (2012). Focus op schrijven; Het onderwijs in het schrijven van teksten (stellen). Geraadpleegd op 6 januari, van 
https://www.onderwijsinspectie.nl/binaries/onderwijsinspectie/documenten/brochures/2012/07/07/focus-op-schrijven-het-onderwijs-in-het-schrijven-van-teksten-printversie/focus-op-schrijven-printversie.pdf 

KPO roosendaal. (z.d.). Missie en visie. Geraadpleegd op 27 december, van 
https://www.kporoosendaal.nl/over-ons/missie-en-visie/ 

Scholenopdekaart. (z.d.). KPO Kindcentrum De Stappen. Geraadpleegd op 29 december, van 
https://scholenopdekaart.nl/basisscholen/wouw/8171/kpo-kindcentrum-de-stappen/

Taalunie. (z.d.). Schrijfonderwijs in de schijnwerpers; Naar een betere schrijfvaardigheid van Nederlandse en Vlaamse leerlingen. Geraadpleegd op 2 januari, van 
http://taalunieversum.org/sites/tuv/files/downloads/Schrijfonderwijs_in_de_schijnwerpers_Adviestekst.pdf